بعضی از خصوصیات اخلاقی کودک چندین بار در سنین مختلف تظاهر می نمایند. مطالعه خصوصیات اخلاقی کودک این نکته را مسلم ساخته است که اخلاق و رفتار نیز مانند رشد جسمانی، با نظم و ترتیب خاصی مراحل مختلفی را طی می کند.

اولین چرخه ی این مراحل بین 2 تا 5 سالگی است. این چرخه دوباره بین 5 تا 10 سالگی و یک بار دیگر بین 10 تا 16 سالگی، به ترتیب زیر خود را نشان می دهد:

 2 ، 5 و 10 سالگی

 کودک در دو سال از زندگی خود یعنی در 2 سالگی و 10 سالگی از نظر خصوصیات اخلاقی، تقریبا دارای تعادل است. یعنی در این دوره ها مشکلات طفل با شخص خود و دنیای خارج تقریبا کم است. در 5 سالگی نیز چنین تعادلی در خلق و خوی او دیده می شود.

2ونیم ، 5ونیم  و 11 سالگی

در این سنین آرامش اخلاقی او به هم می خورد و با عدم تعادل مواجه خواهد شد. بنابراین آرامش اخلاقی یک کودک 2 ساله در 2ونیم سالگی و همچنین تعادلی که یک کودک 5 ساله دارد در 5ونیم یا 6 سالگی به هم می خورد و نظیر همین تغییر در 10 سالگی هم روی خواهد داد به طوریکه کودک در 11 سالگی به نحو قابل ملاحظه ای هم نسبت به خود و هم نسبت به اطرافیان ناراحت به نظر می رسد.

3 ، 6ونیم و 12 سالگی

اکنون یک دوره ی آرام و متعادل فرا می رسد که در آن کودک هم نسبت به شخص خود و هم نسبت به محیط اطرافش خوش و آرام به نظر می رسد.

3ونیم ، 7 و 13 سالگی

این سنین هم دوره هایی است که کودک آنچه را از دنیای بیرون حس کرده و تجاربی را که به دست آورده به درون خود می برد تا درباره آنها تفکر کند و آنها را کاملا درک نماید. در 3ونیم سالگی این تفکر و تعمق درونی دارای تظاهرات نامناسبی است که به صورت بی ثباتی احساسات، انواع ترسها، ضعف حس فضایی، لرزش صدا و لکنت زبان و اشتباه در تلفظ کلمات در می آید ولی در 7 سالگی و یا 13 سالگی طفل دارای ثبات اخلاقی بیشتری است و بهتر می تواند این مرحله از رشد و نمو را تحمل کند و ناراحتی های این دو دوره از زندگی یعنی 7 سالگی و 13 سالگی به صورت حساسیت و زودرنجی فوق العاده و در خود فرورفتن و بدبینی مختصر نسبت به زندگی تظاهر می نماید.

4 ، 8 و 14 سالگی

حال دوره هایی فرا می رسد که با بسط و گسترش شدیدی در رفتار و روحیه طفل همراه است. کودک در این سنین میل دارد که با محیط خارج و دیگران تماس داشته باشد و گاهی از اوقات این میل زیاده از حد قوت می گیرد. در چهار سالگی معمولا طفل از خانه خارج می شود و به این طرف و آن طرف می رود و ممکن است گم شود. در هشت سالگی میل دارد سوار دوچرخه شود و ممکن است در معرض تصادف قرار بگیرد. در 14 سالگی هم انواع و اقسام نقشه های اجتماعی، افکار نوجوان ما را احاطه کرده است.

4ونیم ، 9 و 15 سالگی

در این سنین طفل کمتر از سال قبل میل به خارج شدن از منزل و وارد شدن در اجتماع را دارد و تعادل کمتری در حالات روحی او مشاهده می گردد. متخصصین کودکان غالباً این سه دوره را سنین عصبی و ناراحت کودک می دانند و حال آنکه ممکن است این حالات برای آن دوره ها کاملا طبیعی باشد.

باز یک بار دیگر یعنی در 5 سالگی، 10 سالگی و 16 سالگی به دوره ای می رسیم که اخلاق و روحیه کودک ثبات و تعادل بیشتری نشان می دهد.

نکته قابل توجه این است که قبل از دو سالگی تغییرات رفتار کودک خیلی سریع است مثلاً کودک 1ماه و نیمه وقتی می خندد خنده اش بی جهت و بدون منظور است اما در 2ماهگی خنده ی کودک در پاسخ به نوازش و تبسم دیگران و با معنی تر است. از 3ماهگی تا 1سالگی تغییرات رفتار کودک را می توان ماه به ماه تشخیص داد و از 1سالگی تا 2سالگی این تغییرات سه ماه به سه ماه قابل درک و سنجش است.

از 2 تا 7 سالگی فاصله این تغییرات شش ماه می شود و از آن به بعد تا 16 سالگی تقریباً سال به سال خواهد بود. شاید این تغییرات از آن به بعد و تا آخر عمر هم ادامه داشته باشد ولی درک آنها فقط در فواصل طولانی زمان میسر است.

منبع:

روانشناسی کودک (رفتار کودکان) از تولد تا ده سالگی

نوشته فرانسیس ایلگ و لوئیز ایمس

ترجمه دکتر آوارگان